To Ζεμενό Αράχωβας
Στο 5ο Km του δρόμου Αράχωβας – Λιβαδειάς, (ανατολικά), συναντάμε τον οικισμό Ζεμενό που ανήκει στο Δήμο Αράχωβας.
Απλώνεται ανάμεσα στο Ξηροβούνι (Κίρφις) και τον Παρνασσό, αποτελώντας παλιό πέρασμα.
Κατάφυτη η περιοχή στα 800 μ. με έλατα και αρκετά νερά, με ταβέρνες και ξενοδοχεία προσφέρει στιγμές ησυχίας και ξεγνοιασιάς, ένα βήμα από την Αράχωβα. Η εκκλησία, οι βρύσες με το γάργαρο νερό, το πράσινο που κυριεύει την περιοχή, αναγκάζουν τον επισκέπτη να σταματήσει στα πλατάνια, για να γευτούν οι αισθήσεις του λίγη από την ομορφιά της φύσης. Οι άγριες κορφές του Παρνασσού εναλλάσσονται με τη μαγεία του ελατοδάσους της Κίρφης (1600μ).
Η ιστορία του ξεκινάει πολύ παλιά.
Τα πρώτα ίχνη κατοίκησης στο Ζεμενό εντοπίζονται στην Υστεροελλαδική περίοδο (1600 πΧ – 1100 πΧ) με τη μορφή οικισμών και λειψάνων στη θέση «Καστρούλι» όπου υπάρχει οχύρωση από ασβεστολιθικές πέτρες. Το πλάτος της οχύρωσης φθάνει τα 4 μέτρα. Η κατοίκηση συνεχίζεται και κατά τα Κλασικά, Ελληνιστικά και Ρωμαϊκά χρόνια.
Στα 1984 έχει ανασκαφεί νεκροταφείο ελληνιστικών χρόνων από την αρχαιολογική υπηρεσία Δελφών και έχουν βρεθεί 4 οινοχόες, όστρακα από ειδώλια και αγγεία, 1 αντικείμενο σιδερένιο, 3 χάλκινοι σύνδεσμοι, 1 λήκυθος, 4 ειδώλια, 2 σκυφίδια, 3 κύπελλα, 2 φιαλίδια, 1 νόμισμα, 1 αιχμή βέλους, 6 σκύτοι, 5 κύλικες, 1 πινακίδιο. Τα παραπάνω ευρήματα σώζονται στο Αρχαιολογικό μουσείο Διστόμου.
Επίσης έχουν βρεθεί στην ευρύτερη περιοχή του Ζεμενού, αρχαίοι τάφοι, αρχαία επιτύμβια στήλη (Κεραμιδαριό), λείψανα οικιών 5 αι.πΧ (Παλιόπυργος), λίθοι από αρχαίο οικοδόμημα με επιτύμβια στήλη που αναγράφει ΚΑΛΙΚΛΗΣ, ΚΑΛΛΙΣ και αγαλματίδιο ερωτιδέα των ύστερων ελληνιστικών χρόνων στον περίβολο του «Χάνι».
Από το Ζεμενό περνούσε η Σχιστή οδός που οδηγούσε προσκυνητές και επισκέπτες στους Δελφούς. Ο Παυσανίας την ονομάζει «οδός η Σχιστή» και ο Απολλόδωρος «Στενή οδό».
Από το δρόμο αυτό, οι Έλληνες έστελναν τα αναθήματά τους στο Μαντείο των Δελφών. Το όνομα Σχιστή το όφειλε στο γεγονός ότι διακλαδιζόταν (σχιζόταν) προς Δαυλίδα (Δαύλεια), Άμβρυσσο (Δίστομο) και Λεβάδεια. Ονομαζόταν και «τραχεία» (λόγω του εδάφους) αλλά και «Τρικέλευθος» εξαιτίας της διακλάδωσης που αναφέραμε.
Στη Σχιστή οδό, σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Οιδίποδας σκότωσε εν αγνοία του τον πατέρα του Λάιο, βασιλιά της Θήβας, όταν συναντήθηκαν χωρίς να γνωρίζει ο ένας τον άλλον.
Σε μερικά σημεία της Στράτας διακρίνονται τροχιές από άρματα.
Έχει τοποθετηθεί επιγραφή της Σχιστής οδού, στο δρόμο προς Δαύλεια (Δείτε ενότητα Γύρω περιοχή)
H ονομασία Ζεμενό, πιθανόν να προέρχεται από τη Λατινική λέξη semen –is που σημαίνει Αρχή, Γένος, σε ανάμνηση Ρωμαϊκής φρουράς που θα είχε εγκατασταθεί τους πρώτους αιώνες της Ρωμαιοκρατίας.
Πράγματι στα 198 μΧ ο Ρωμαίος ύπατος Flaminius ήρθε στην Ελλάδα με σκοπό να κάμψει τους Μακεδόνες. Οι Ρωμαίοι στα μέρη που κατακτούσαν, τοποθετούσαν φρουρές σε επίκαιρες θέσεις όπως οροδιαβάσεις και περάσματα Οπότε πιθανόν ο Flaminius να τοποθέτησε στο σημερινό Ζεμενό, Ρωμαϊκή φρουρά που θα ασφάλιζε από ανατολικά το Μουσείο των Δελφών, εκτοπίζοντας έτσι την εκεί Μακεδονική φρουρά.
Άλλωστε υπάρχει μαρτυρία περιηγητή Dodwell στις αρχές 19αι. ότι στο Ζεμενό υπήρχαν ερείπια κάστρου και πιθανόν ένα από τα έξι άσημα κάστρα της Φωκίδας που επιλέχτηκαν από το Ρωμαίο Ύπατο Flaminius.
Nα σημειωθεί ότι στον περίβολο του Αγίου Αθανασίου στο Ζεμενό διακρίνονται λείψανα (τοιχίο) Ρωμαϊκού κτίσματος.
Στα νεώτερα χρόνια της ιστορίας μας, την περιοχή τη συναντάμε την περίοδο του 1821.Στις 20 Μαρτίου στον χώρο αυτό δόθηκε το σύνθημα από τους Αραχωβίτες με τον φόνο των Ταταρέων, δηλαδή των τούρκων ταχυδρόμων και εισπρακτόρων της Λειβαδιάς που μετέφεραν σημαντικό χρηματικό ποσό με το οποίο οι Αραχωβίτες αγόρασαν πολεμοφόδια.
Επικεφαλής της πρώτης επαναστατικής πράξης υπήρξε ο Βασίλης Μπούσγος που είχε αποστείλει ο Αθανάσιος Διάκος για την προετοιμασία της επανάστασης στην περιοχή.
Στη διάρκεια της μάχης της Αράχωβας, ο Αρχιστράτηγος Καραϊσκάκης και οι Έλληνες αγωνιστές κατατρόπωσαν τους Τουρκαλβανούς του Μουστλάμπεη.
Στην ευρύτερη περιοχή στις 12 Ιουλίου 1856 δόθηκε μια σημαντική μάχη ανάμεσα σε ληστές και καταδιωκτικά αποσπάσματα.
Επικεφαλής των ληστών υπήρξε ο Νταβέλης ενώ της Εθνικής Χωροφυλακής ο Ιωάννης Μέγας.
Η σφοδρή σύγκρουση οδήγησε στον θάνατο αρκετούς ληστές και χωροφύλακες. Ανάμεσά τους, ο Νταβέλης κι ο Μέγας(περισσότερα στοιχεία στις ενότητες μάχη Αράχωβας-Νταβέλης).
